การพัฒนาระบบสารสนเทศดิจิทัลภูมิปัญญาของหมอยาพื้นบ้าน: กรณีศึกษาชุมชนอ่าวบ้านดอน จังหวัดสุราษฎร์ธานี

Development of digital information system on wisdom of folk medicine practitioners: A case study of Ban Don bay community, Surat Thani province

Name: อมรรัตน์ แซ่กวั่ง

keyword: หมอยาพื้นบ้าน

ThaSH: ระบบการจัดเก็บและค้นคืนสารสนเทศ -- ภูมิปัญญาชาวบ้าน

Classification :.DDC: 004.678

; ฐานข้อมูลภูมิปัญญา

ThaSH: ภูมิปัญญาท้องถิ่น -- ไทย

; ภูมิปัญญาท้องถิ่น

ThaSH: หมอยาพื้นบ้าน -- ไทย

; ระบบสารสนเทศ

Abstract: การวิจัยเรื่องการพัฒนาระบบสารสนเทศดิจิทัลภูมิปัญญาของหมอยาพื้นบ้าน: กรณีศึกษา ชุมชนอ่าวบ้านดอน จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นการวิจัยแบบผสมผสาน ประกอบด้วยการวิจัยเชิงคุณภาพ เชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม และเชิงปริมาณ มีวัตถุประสงค์ เพื่อศึกษาบริบทชุมชน บริบทของหมอยา พื้นบ้าน และองค์ความรู้ภูมิปัญญาของหมอยาพื้นบ้านชุมชนอ่าวบ้านดอน อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี ใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพและเชิงปฏิบัติการแบบมีส่วนร่วม เพื่อพัฒนาระบบสารสนเทศดิจิทัลสำหรับ จัดเก็บองค์ความรู้ภูมิปัญญาของหมอยาพื้นบ้านชุมชนอ่าวบ้านดอน อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี ตามกรอบแนวคิดของวงจรพัฒนาระบบสารสนเทศหรือ SDLC (System Development Life Cycle: SDLC) และเพื่อพัฒนาเครือข่ายการถ่ายทอดความรู้ภูมิปัญญาของหมอยาพื้นบ้านในจังหวัดสุราษฎร์ธานี ใช้วิธีการวิจัยเชิงปริมาณ โดยใช้วิธีสุ่มกลุ่มตัวอย่างแบบเจาะจง (Purposive Sample) จากหมอยา พื้นบ้านชุมชนอ่าวบ้านดอนตำบลพุมเรียง ตำบลตะกรบ และตำบลเลม็ด อำเภอไชยา จังหวัดสุราษฎร์ธานี ผลการศึกษาเกี่ยวกับบริบทชุมชน พบว่า มีประวัติความเป็นมาเต็มไปด้วยร่องรอยของ อารยะธรรมและภูมิปัญญามากค่า ทั้งยังเป็นศูนย์กลางของธรรมะ มาตั้งแต่ยุคที่อาณาจักรทวารวดีและ ศรีวิชัยยังรุ่งเรืองเป็นต้นมา ซึ่งเป็นเมืองเก่าแก่มากแห่งหนึ่งในทางใต้ของภูมิภาคนี้ เป็นศูนย์กลางการ ปกครองและศูนย์กลางการค้าขายกับต่างประเทศ รวมทั้งเป็นศูนย์กลางการเผยแพร่ศาสนา สภาพทั่วไป อำเภอไชยามี 9 ตำบล 54 หมู่บ้าน มีตำบลที่พื้นที่ติดอ่าวบ้านดอน 3 ตำบล คือ ตำบลพุมเรียงมีพื้นที่ ประมาณ 70 ตารางกิโลเมตร (รวมพื้นที่ในทะเล) เป็นชุมชนชายฝั่งทะเลด้านตะวันออก ตำบลตะกรบ มีพื้นที่ประมาณ 74.5 ตารางกิโลเมตร มีอาณาเขตที่เป็นอ่าวบ้านดอน คือ ทิศใต้ และตำบลเลม็ดมีพื้นที่ ประมาณ 98 ตารางกิโลเมตร มีอาณาเขตที่เป็นอ่าวบ้านดอน คือ ทิศตะวันออก ด้านเศรษฐกิจ ทั้งสาม ตำบล ชาวบ้านส่วนใหญ่มีรายได้จากการประกอบอาชีพประมงขนาดเล็ก เช่น ออกเรือหาปู ปลา และ อีกจำนวนหนึ่งเลี้ยงปลาในกระชัง หอยแครง และกุ้งกุลาดำ รองลงมาประกอบอาชีพทำการเกษตรกรรม เช่น ทำนา ทำสวนยาง วิถีชีวิตของชาวบ้าน ทั้งสามตำบล ส่วนใหญ่นับถือศาสนาพุทธ รองลงมาศาสนา อิสลาม ใช้ภาษาถิ่น (พูดภาษาใต้) เป็นหลักในการดำรงชีวิตประจำวัน ผลจากการศึกษาบริบทของ หมอยาพื้นบ้านในตำบลพุมเรียง 4 คน ตำบลตะกรบ 4 คน และตำบลเลม็ด 5 คน พบว่า หมอยาพื้นบ้าน ส่วนใหญ่ชำนาญในการรักษาโรคได้หลายโรค คือ ต่อกระดูก เริม โรควัยทอง โรคเด็ก โรคตานขโมย โรคน้ำเหลืองเสีย เข็ดข้อ โรคปวดเมื่อยตามร่างกาย ประจำเดือนมาไม่ปกติ และงูกัด ยกเว้นหมอที่รักษา เกี่ยวกับกระดูก งูกัด และที่เกี่ยวกับคุณไสย มักมีความชำนาญเฉพาะโรคนั้นๆ หมอยาพื้นบ้านเป็นคน พื้นเพเดิมเน้นการยังชีพให้มีความสุขสบายตามอัตภาพ ส่วนใหญ่มาจากครอบครัวชาวบ้านที่ประกอบ อาชีพประมงพื้นบ้าน และอาชีพเกษตรกรรม คือทำสวน ทำนา ที่มีฐานะปานกลาง สามารถอ่านเขียน หนังสือได้ โดยสืบต่อเรียนรู้มาจากบรรพบุรุษ ซึ่งมีครูหมอเป็นหลักสำคัญของการสืบต่อ บ้านของหมอ จึงมีหิ้งครู ในส่วนองค์ความรู้ภูมิปัญญา พบว่า หมอส่วนใหญ่ไม่มีตำราที่เป็นองค์ความรู้ภูมิปัญญาของ หมอยาพื้นบ้าน แต่ใช้การจดจำจากที่หมอหรือบรรพบุรุษที่สอนต่อกันมา การกล่าวถึงโรคหรืออาการ ของโรค หมอมีองค์ความรู้ในการรักษาโรคที่คล้ายกันทั้งสามตำบล การตรวจโรคมักจะใช้ประสบการณ์ ในการบำบัดรักษามาสอบถามอาการ จับดู สังเกตลักษณะของผู้ที่มารับการบำบัดรักษา จากการศึกษา ไม่มีรายละเอียดชนิดตัวยา สัดส่วน และปริมาณการผสมยาไว้ชัดเจน ที่เป็นเช่นนี้หมอยาพื้นบ้านบอก ว่าหวงในภูมิปัญญาเพื่อมิให้ใครนำไปใช้ประโยชน์ได้อย่างง่ายๆ สำหรับการพัฒนาระบบสารสนเทศดิจิทัลภูมิปัญญาหมอยาพื้นบ้านตามกรออบแนวคิดของ วงจรพัฒนาระบบสารสนเทศหรือ SDLC (System Development Life Cycle: SDLC) ได้ระบบ สารสนเทศดิจิทัลภูมิปัญญาหมอยาพื้นบ้านที่ได้จัดทำขึ้นได้ เข้าสู่เว็บไซต์ระบบสารสนเทศหมอยาบ้านดอน ผ่าน http://moryabandon.info ซึ่งสามารถนำไปใช้เป็นต้นแบบของการพัฒนาระบบสารสนเทศ ดิจิทัลภูมิปัญญาของหมอยาพื้นบ้านที่เหมาะสมและตรงความต้องการของผู้ใช้ ในส่วนผลการศึกษาพัฒนาเครือข่ายการถ่ายทอดความรู้ภูมิปัญญาของหมอยาพื้นบ้านใน จังหวัดสุราษฎร์ธานี พบว่า ความคิดเห็นและความพึงพอใจการใช้งานระบบสารสนเทศดิจิทัลโดยรวม ในระดับมาก โดยมีด้านอรรถประโยชน์มีความคิดเห็นและความพึงพอใจมากที่สุด ด้านเนื้อหาข้อมูล ด้านการสืบค้น ด้านการออกแบบ/ฟังก์ชั่น และด้านการใช้คำสำคัญในการสืบค้นมีความคิดเห็นและ ความพึงพอใจมาก

Abstract: The research on the development of digital information systems on the wisdom of folk medicine practitioners: a case study of Ban Don Bay community, Surat Thani Province adopted mixed methods research including qualitative research, participatory workshop and quantitative research. The study aims to study the community context, folk medicine practitioners and wisdom of physician of Ban Don Bay community in Chaiya District, Surat Thani Province. The study adopted the qualitative research method and participatory workshop to develop the digital information system for storing wisdom of folk medicine practitioners of Ban Don Bay community, Chaiya District, Surat Thani Province according to the concept of the System Development Life Cycle (SDLC) and develop a network for transferring wisdom of folk medicine practitioners in Surat Thani Province. The study also adopted the quantitative research method. The sampled was selected by the purposive sampling method from folk medicine practitioners of Ban Don Bay communities in Phum Riang, Takrob and Lemet Sub-districts in Chaiya District, Surat Thani Province. According to the study, it was found that the communities had a full history of civilization and wisdom. It had been the center of dhamma since the prosperous era of Dvaravati and Srivijaya, one of the most ancient cities in the southern part of this region. It was the center of government and trade with foreign nations as well as being the center of spreading religion. In general conditions, Chaiya District has 9 subdistricts and 54 villages. Three sub-districts are adjacent to Ban Don Bay: Phum Riang sub-district, approximately 70 square kilometers (including areas in the sea) is a community on the eastern seacoast, Takrob sub-district, approximately 74.5 square kilometers, has its southern territory close to Ban Don Bay and Lemet subdistrict, approximately 98 square kilometers, has its easter part close to Ban Don Bay. Regarding economic issues of all three sub-districts, most villagers earned income from small-scale fishing such as crab and fish fishing and fish, cockles, and black tiger prawns farming. Other villagers depended on agriculture, such as rice farming and rubber plantation. Their way of life in the three sub-districts was mostly Buddhist, followed by Islam and used the local dialect (Southern dialect) as the basis for daily life. According to the study of the context of 4 folk medicine practitioners in Phum Riang sub-district, 4 folk medicine practitioners in Takrob sub-district and 5 folk medicine practitioners in Lemet sub-district, it was found that most folk medicine practitioners were skilled in treating many diseases including bone treatment, herpes simplex, menopause, child diseases, malnutrition, lymphatic problems, sprained joints, body aches, irregular menstruation and snake bites. Medicine practitioners who treated bones, snake bites and black magic had specific relevant skills. Folk medicine practitioners were local people who focused happiness and comfort properly. Most of them came from local families who worked as local fishermen and farmers, gardening and rice farming, with a middle-class status. They could read and write and inherited knowledge from ancestors. Folk medicine practitioners were the main successor of knowledge. Accordingly, they had an altar to pay respect to their master. According to folk wisdom, it was found that most of folk medicine practitioners did not have a textbook containing knowledge and wisdom of traditional medicine but memorized the knowledge provided by ancestors. Mentioning disease or symptoms, folk medicine practitioners had knowledge in treating similar diseases in all three sub-districts. Their disease examinations used experience in inquiring, observing and touching for examinations. They did not have clear details of drug, proportion and drug combination. The folk medicine practitioners said they did not want to spread their wisdom to others easily. However, the development of the digital information system of the wisdom of folk medicine practitioners with the framework of System Development Life Cycle or SDLC has been prepared by folk medicine practitioners with Mor Ya Bandon http://moryabandon.info. This platform can be a proper model for developing a digital information system based on the wisdom of folk medicine practitioners that meets the needs of users. As for the results of the study to develop a network for transferring knowledge and wisdom of traditional medicinal practitioners in Surat Thani Province, it was found that opinions and overall satisfaction with the use of the digital information system were at a high level. Most people felt satisfaction in its advantage. Information, searching, design/function and using keywords in searching are also satisfied. Keywords: Development of Information Systems, Digital Media, Folk Medicine Practitioners, Wisdom of Folk Medicine Practitioners, Ban Don Bay Community

มหาวิทยาลัยราชภัฏสุราษฎร์ธานี. หอสมุดกลาง

Address: สุราษฎร์ธานี

Email: library@sru.ac.th

Name: สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์วิจัยและนวัตกรรม (สกสว.)

Role: ผู้ให้ทุน

Created: 2566

Modified: 2568-04-20

Issued: 2568-04-20

งานวิจัย/Research report

application/pdf

tha

©copyrights มหาวิทยาลัยราชภัฏสุราษฎร์ธานี

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	Amonrat.pdf	8.92 MB	3	2025-11-03 14:54:09

ใช้เวลา

0.025348 วินาที