ศึกษาวิเคราะห์ความเชื่อเรื่องนาคในสังคมไทยตามหลักพระพุทธศาสนา

An Analytical Study of Thai Society Belief in Naga according to Buddhism

Name: พระมนูศักดิ์ อุตฺตโร (คำผา)

keyword: ความเชื่อ

; นาค

; พระพุทธศาสนา

Abstract: วิทยานิพนธ์นี้ มีวัตถุประสงค์ของการวิจัย ๓ ประการ คือ (๑) เพื่อศึกษาเรื่องนาคในคัมภีร์พระพุทธศาสนา (๒) เพื่อศึกษาความเชื่อเรื่องนาคในสังคมไทย (๓) เพื่อวิเคราะห์ความเชื่อเรื่องนาคในสังคมไทยตามหลักพระพุทธศาสนา ผลการศึกษาพบว่า งูได้รับความนับถือมาก่อนที่จะเกิดศาสนา โดยถูกตีความว่าเป็นสัญลักษณ์ของน้ำพลังชีวิต ความอุดมสมบูรณ์ ความดีและความชั่วร้ายเมื่อถูกพัฒนามาสู่รูปแบบของนาคจึงเกิดความหมายใหม่กลายเป็นบริวารของเทพเจ้าในศาสนาพราหมณ์-ฮินดู และกลายเป็นผู้ประเสริฐในศาสนาพุทธตามความเชื่อของศาสนาพราหมณ์-ฮินดูพญานาคกำเนิดจากฟองไข่เหมือนกับสัตว์ประเภทงูทั่วๆ ไปแต่ทางพระพุทธศาสนาจัดให้นาคมีกำเนิดได้ใน ๔ ลักษณะ คือ จากฟองไข่ (อัณฑชะ) จากครรภ์ (ชลาพุชะ) จากเถ้าไคลที่ชื้นแฉะสกปรก (สังเสทชะ) และจากการผุดขึ้น (โอปปาติกะ) โดยนำหลักกรรมมาผูกกับการกำเนิดเป็นนาค คือต้องมีความปรารถนาที่จะเกิดเป็นนาคมีความผูกพันกับน้ำ และทำกรรมดีเป็นอย่างมากแต่ยังไม่เพียงพอสำหรับการเกิดเป็นมนุษย์เมื่อนาคกำเนิดแล้วจะถูกแบ่งออกเป็น ๔ ตระกูลตามสีกาย คือ สีทอง สีเขียว สีรุ้ง และสีดำ โดยฤทธิ์ของนาคมีผลต่อความเชื่อของผู้คน ทั้งการใช้พิษเป็นอาวุธ การแปลงกาย การดลบันดาลด้วยฤทธิ์ ทำให้นาคกลายเป็นเทพในสายตาคนไทย นาคในความเชื่อของสังคมไทย มีที่มาจาก เรื่องราวในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนาตำนานพื้นบ้านและความเชื่อในเรื่องฤทธิ์เดชของนาคจากศาสนาพราหมณ์ซึ่งในสังคมไทยเองก็ยังคงเชื่อว่านาคเป็นเพียงสัตว์ชนิดหนึ่ง ซึ่งแม้จะมีฤทธิ์เดชมากกว่าสัตว์ทั่วไปแต่ก็ยังตกอยู่ในกฎแห่งกรรม คือต้องสิ้นอายุขัยไปตามกาลเวลา ไม่ได้เป็นอมตะอย่างที่เทพควรจะเป็นสังคมไทยจึงมีมุมมองต่อนาคว่าเป็นเพียงสิ่งที่ใช้ในการยึดเหนี่ยวใจเมื่อประสบกับปัญหาความไม่มั่นคง หรือการสร้างขวัญกำลังใจ และจากเรื่องราวของนาคในตำนานและในคัมภีร์ทางพระพุทธศาสนา จึงก่อให้เกิดความเชื่อที่หลากหลาย ตั้งแต่เรื่องนาคให้น้ำนาคสร้างบ้านแปลงเมือง ไปจนถึงบั้งไฟพญานาคกลายเป็นประเพณีวัฒนธรรมที่สืบต่อกันมาในสังคมไทย เมื่อวิเคราะห์ตามหลักพระพุทธศาสนา ความเชื่อของคนไทยในการมีอยู่จริงของนาคมาจากเหตุปัจจัย ๒ ประการ คือ ๑) การเคยศึกษาเรื่องราวของนาคผ่านคัมภีร์และตำนาน และ ๒) การรับฟังการบอกต่อเรื่องความเชื่อจากบรรพบุรุษแล้วทำการวิเคราะห์และประมวลผลด้วยตนเองจนกลายเป็นความเชื่อที่ไม่ต้องอาศัยการพิสูจน์ใดๆ เป็นความเชื่อแบบอจินไตย ไม่ต้องการเหตุผลรับรองจนส่งผลให้ความมีอยู่จริงหรือไม่มีอยู่จริงของนาคไม่มีผลต่อความเชื่อในตัวของนาค ส่วนความเชื่อในการสักการบูชาเพื่อหวังผลตามความปรารถนาที่แตกต่างกันของสังคมไทย เมื่อวิเคราะห์แล้วพบว่า สังคมไทยส่วนใหญ่ยังเชื่อเรื่องกรรมหรือการกระทำเพราะถึงแม้ว่าจะทำการบนบานศาลกล่าวหรือตั้งความปรารถนาแล้ว แต่ท้ายที่สุดบุคคลนั้นก็ต้องลงมือกระทำด้วยตนเองด้วย โดยไม่สามารถรอความสำเร็จที่เกิดจากการอ้อนวอนได้ และเมื่อสังคมไทยได้ศึกษาและย้อนระลึกถึงการบำเพ็ญตนให้เป็นประโยชน์ของนาค ที่มีต่อชุมชนต่อสังคม และต่อพระพุทธศาสนา ทำให้คนไทยเกิดความศรัทธา จึงสร้างตัวแทนของนาคผ่านศิลปกรรม ขนบธรรมเนียมประเพณี เพื่อเป็นการระลึกถึงเหตุการณ์นั้นๆ

มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. สำนักหอสมุดและเทคโนโลยีสารสนเทศ

Address: พระนครศรีอยุธยา

Email: library@mcu.ac.th

Name: สามารถ สุขุประการ

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Name: ศิริโรจน์ นามเสนา

Role: อาจารย์ที่ปรึกษา

Created: 2562

Modified: 2563-10-08

Issued: 2563-10-08

วิทยานิพนธ์/Thesis

application/pdf

tha

DegreeName: พุทธศาสตรมหาบัณฑิต

Level: ปริญญาโท

Descipline: สาขาวิชาพระพุทธศาสนา

Grantor: มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

©copyrights มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	MCU63020262.pdf	4.69 MB	92	2025-06-30 18:37:42

ใช้เวลา

0.033729 วินาที