รูปแบบที่เหมาะสมสำหรับการจัดการหมู่บ้านเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนในเขตอีสานใต้

Appropriate management model for the sufficiency quality of life development in the lower Isan areas

Name: เครือจิต ศรีบุญนาค

Address: 9/3 ถนนศรีพัฒนา ซอย 2 ตำบลในเมือง อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ 32000

keyword: หมู่บ้าน

Classification :.DDC: 307.1

; การพัฒนาคุณภาพชีวิต

Abstract: รูปแบบที่เหมาะสมสำหรับการจัดการหมู่บ้าน เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนในเขตอีสานใต้ ในพื้นที่ 3 จังหวัด คือ บ้านคาบเหนือ ตำบลเทนมีย์ อำเภอเมือง จังหวัดสุรินทร์ บ้านโด่งโต้นนอก ตำบลหนองอึ่ง อำเภอราศีไศล จังหวัดศรีสะเกษ บ้านสวาย ตำบลนิคม อำเภอสตึก จังหวัดบุรีรัมย์ มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) ศึกษาบริบทชุมชนและปัจจัยที่ส่งผลต่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนในเขตอีสานใต้ 2) หากรอบ ตัวชี้วัดการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนในเขตอีสานใต้ 2) หากรอบ เกณฑ์ ตัวชี้วัดการพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนในเขตอีสานใต้ และ 2) หารูปแบบ เนื้อหา กระบวนการ ที่เหมาะสมสำหรับการจัดการหมู่บ้านเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนในเขตอีสานใต้ โดยใช้กระบวนการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยใช้เทคนิควิจัยและพัฒนา (PR&D) ที่ประชาชนเป็นผู้วิจัยด้วยตนเอง ใช้เทคนิค AIC เทคนิค SWOT จัดทำแผนแม่บทชุมชน การจัดเวทีสรุปผล วิเคราะห์ สังเคราะห์ผล ผลการจัดการศึกษาบริบท ชุมชนคาบเหนือ พบว่าในอดีตที่ตั้งชุมชนเป็นเส้นทางผ่านระหว่างเมืองสุรินทร์เข้าสู่ประเทศกัมพูชา สภาพหมู่บ้านมีแหล่งน้ำใหญ่ที่เกิดจากเทือกเขาดงรัก ซึ่งเป็นจุดต้นกำเนิดของห้วยอำปึล และห้วยระหาร ทำนาเป็นอาชีพหลัก มีอาชีพเสริมตามความถนัดของแต่ละครัวเรือน ยึดมุ่นในขนบธรรมเนียมประเพณีอย่างเหนียวแน่น มีแหล่งเรียนรู้ที่เป็นทุนทางปัญญา และทุนทางสังคมของชุมชน มีการสืบทอดรูปแบบการปกครองเยาวชนสู่ความเป็นผู้ใหญ่ด้วยคำสอน ปัจจุบันมีการปกครองตามนโยบายของรัฐ ผู้นำชุมชนที่ถูกคัดเลือกต้องมีคุณธรรม มีภาวะผู้นำ ชุมชนโต่งโต้นนอกพบว่า มนอดีตเป็นกลุ่มที่เคลื่อนย้ายจากเขต อำเภอขุขันธ์ จังหวัดศรีสะเกษ นับถือผีสายตากะจ๊ะ ใช้ภาษาส่วยในวิถีชีวิตประจำวัน มีวัฒนธรรมแวดล้อมใกล้เคียงกับกลุ่มที่ใช้ภาษาลาวจึงรับอิทธิพลของวัฒนธรรมลาว มีพิธีกรรมการละเล่นผีฟ้า ผีแถน เล่นบั้งไฟ ชุมชนโต่งโต้นนอกอาศัยอยู่บริเวณที่ราบลุ่มทางฝั่งใต้ของแม่น้ำมูลมีความสมารถในการหาของป่า ปรับตัวตามสภาพพื้นที่ลุ่ม รู้วิธีการหาปลา ถนอมอาหาร ใช้ต้นกกทอเสื่อมานานจนกลายเป็นวัฒนธรรมชุมชน ใช้ผีปู่ตาดูแลน้ำ ป่า บ้าน เชื่อในผีบรรพบุรุษ ซึ่งสัมพันธ์กับผีแถน หรือผีฟ้า มีวัดเป็นศูนย์กลางทางสังคม และวัฒนธรรมที่ยึดเหนี่ยวจิตใจและเป็นสัญลักษณ์ความเชื่อมโยงคนเมืองกับชุมชนให้เป็นวัฒนธรรมท้องถิ่น ใช้ป่า ห้วย และริมแม่น้ำมูล เป็นพื้นที่เลี้ยงควาย และเป็นแหล่งอาหารของชุมชน ส่วนการทำนายังประสบภัยจากธรรมชาติ เพราะพื้นที่ใกล้ทามมีน้ำท่วมในฤดูน้ำหลาก และชุมสวายสอ พบว่า ที่ตั้งหมู่บ้านมีลักษณะที่เป็นพื้นที่ราบลุ่มมีป่าโปร่งสลับกับทุ่งหญ้า และมีน้ำมูล กุดต่างๆ มากมายมีวัฒนธรรมในการจรรโลงจิตใจให้มีความงดงามตามหลักศาสนา ประเพณี พิธีกรรม แนวคิด ความเชื่อ รวมทั้งภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีอยู่อย่างหลากหลาย มีวัดสว่างศรีบุญเรืองเป็นศูนย์รวมจิตใจ ประกอบอาชีพเกษตรกรรม มีอาชีพเสริม เช่น เลี้ยงสัตว์ การทอผ้าไหม การทำตุ๊กตาไหมพรม ประมงน้ำจืด ปลูกพืชผักขาย รับจ้างทั่วไป ปัจจุบันต้องการตลาดในการขายสินค้า มีเครือข่ายการเรียนรู้ที่เข้มแข็ง และมีการบริหารจัดการอย่างมีระบบ มีการสืบทอดขนบธรรมเนียมประเพณีต่างๆ ผ่านผู้ทรงภูมิปัญญาในชุมชน ถ่ายทอดเป็นรุ่นสู่รุ่น ในปัจจุบันมีการช่วยเหลือพึ่งพาอาศัยกันระหว่างธรรมชาติกับมนุษย์ มีการจัดตั้งกลุ่มต่างๆ ขึ้น เพื่อผลประโยชน์ของสมาชิกและมีบทบาทในการบริหารจัดการหมู่บ้านของตนเอง ผลการหากรอบ เกณฑ์ ตัวชี้วัด ใน 3 พื้นที่ พบว่า บ้านคาบเหนือมีภาพฝันของชุมชน คือ “พัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนบ้านคาบเหนือให้มีคุณภาพชีวิตที่ดีแบบพอเพียง” บ้านโต่งโต้นนอก มีภาพฝันของชุมชน คือ “ชุมชนอยู่แบบพอเพียง ชุมชนเข้มแข็ง ไม่เป็นหนี้สิน ค้ามีคุณภาพชีวิตที่ดี” และบ้านสวายสอ มีภาพฝันของชุมชน คือ “ชุมชนไม่เป็นหนี้สิน มีการรวมกลุ่มที่เข้มแข็งตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง และมีคุณภาพชีวิตที่ดี” การหาเกณฑ์ใน 3 พื้นที่ พบว่า ได้เกณฑ์ 5 ด้าน คือ “ด้านสังคมวัฒนธรรม เศรษฐกิจ การศึกษา สิ่งแวดล้อมและสุขภาวะ และด้านการปกครอง” ส่วนการหาตัวชี้วัด พบว่า บ้านคาบเหนือมี 24 ตัวชี้วัด บ้านโต่งโต้นนอกมี 28 ตัวชี้วัด บ้านสวายสอมี 21 ตัวชี้วัด คนในชุมชน 3 พื้นที่ได้ร่วมวางแผน ร่วมทำวิจัย โดยใช้กลยุทธ์พัฒนาชุมชนแบบองค์รวม ความร่วมมือจากหลายส่วนแบบพหุภาคี และได้ร่วมกันค้นหาทุนทางปัญญา ทุนทางสังคม ทุนทางทรัพยากร และได้เห็นคุณค่าของทรัพยากรน้ำ ป่า ว่าเป็นที่ให้ชีวิต มองเห็นคุณค่าของธรรมชาติ และสรรพสิ่งรอบตัว ที่จะนำมาจัดการใหม่ให้เกิด มูลค่าเพิ่มที่เน้นการพึ่งตนเองตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง และได้วางแผนคิดค้นแนวทางที่จะแก้ปัญหาอย่างมีส่วนร่วมทั้งระดับปัจเจกชน ระดับครัวเรือน และระดับชุมชน โดยใช้แนวคิดปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงมาเป็นแนวทางในการพัฒนาคุณภาพชีวิตต่อไป ส่วนด้านบริบทชุมชนได้ค้นพบกระบวนการมีส่วนร่วมที่ช่วยให้วางแผนกลยุทธ์และหาแนวทางที่จะแก้ไขปัญหาตัวเองได้ ได้ทีมวิทยากรกระบวนการ การมีส่วนร่วมของประชาชนสร้างให้เกิดพลังเรียนรู้ร่วมกัน ใช้ความคิดสร้างสรรค์มาช่วยกันกำหนดยุทธศาสตร์ ใช้กระบวนการมีส่วนร่วมค้นหาตัวชี้วัดจัดทำแผนเพื่อจะนำไปทดลองปฏิบัติ และได้กรอบหรือภาพฝันร่วมกัน ได้เกณฑ์และได้ตัวชี้วัดของคนในชุมชนที่จะเป็นแนวทางในการพัฒนาต่อไป ผลการขับเคลื่อนโครงการด้านสังคมและวัฒนธรรม ชุมชนใช้วัฒนธรรมเดิมเสริมภูมิปัญญาสร้างพลังต่อสู้กับกระแสความทันสมัยที่เข้าสู่ชุมชน ดำเนินงานได้ผลสัมฤทธิ์เป็นรูปธรรม ด้านเศรษฐกิจ มีการลดรายจ่ายเพิ่มรายได้โดยการรวมกลุ่มออมทรัพย์ ทำให้ชุมชนเกิดความเข้มแข็งมีพลังต่อรองกับระบบสถาบันการเงินได้ มีการเรียนรู้การบริหารจัดการรายรับรายจ่ายของครัวเรือน ผลกำไรจากการออมทรัพย์เกิดเป็นผลผลิตตอบแทนสังคม ชุมชนมีศักยภาพพัฒนาเศรษฐกิจด้วยฐานการเงินที่ได้รับจากการวางแผนที่ดีและเหมาะสมกับสภาพความเป็นอยู่ของสังคมได้อย่างสมดุล มีการใช้ทรัพยากรน้ำเพื่อสร้างฐานเศรษฐกิจ ด้านการศึกษา ชุมชนนำภูมิปัญญาวัฒนธรรมความเชื่อมาเป็นเครื่องยึดเหนี่ยวคนในชุมชนให้อยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข สิ่งแวดล้อมและสุขภาวะ มีการใช้ปุ๋ยอินทรีย์ ในการผลิตข้าวไม่เป็นอันตรายต่อสุขภาพ ด้านการปกครอง ผู้นำชุมชนมีภาวะผู้นำ บริหารจัดการแก้ปัญหาในชุมชนได้ สามารถรองรับโครงการจากหน่วยงานอื่นที่เข้าสู่ชุมชนจนเกิดการพัฒนาที่ยั่งยืนและเข้มแข็งขึ้น ผลการหารูปแบบ เนื้อหา กระบวนการ ได้รูปแบบการพัฒนาคุณภาพชีวิตซึ่ง ชุมชนใช้กระบวนการวิจัยเพื่อพัฒนาจิตสำนึก เพื่อหาข้อมูล ทำยุทธศาสตร์ ทำแผนพัฒนาตนเอง โดยมีกระบวนการเรียนรู้และการจัดการชีวิต จัดการทรัพยากร จัดระบบเศรษฐกิจสังคมของชุมชน มีคณะกรรมการที่คัดเลือกจากคนในชุมชน มีสถานที่ให้คนในชุมชน แลกเปลี่ยนเรียนรู้และทำงานร่วมกัน มีคณะกรรมการที่เป็นผู้แทนจากคนในชุมชน มียุทธศาสตร์กระบวนการวิจัยแบบมีส่วนร่วมที่คนในชุมชนเป็นผู้วิจัยเอง (PR&D) ค้นหาระบบคุณค่าจากภูมิปัญญาดั้งเดิม มาบูรณาการแบบองค์รวมเชื่อมโยงกันบนฐานการเรียนรู้ การวางแผน การดำเนินการ ใช้พลังงานทางสังคมขับเคลื่อนกระบวนการพัฒนารูปแบบของเครือข่าย นำมาประยุกต์ใหม่ตามบริบทของท้องถิ่น เน้นการพึ่งตนเองตามแนวปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง และมีเนื้อหาของกระบวนการเรียนรู้ การจัดการตามบริบทของชุมชนคาบเหนือ เนื้อหาเป็นแบบองค์รวมบูรณาการพัฒนาทุนท้องถิ่นทุกด้าน มีกระบวนการ ดำเนินการร่วมกันระหว่างคนนอก (ผู้วิจัยและทีม) และชุมชน ใช้ระเบียบวิธีวิจัย “ประชาพิจัยและพัฒนา” (PR&D) ที่ประชาชนเป็นผู้วิจัย โดยประชาชน เพื่อประชาชน มีกระบวนการดำเนินการ 11 ขั้นตอน ในการพัฒนาคุณภาพชีวิตต้องมีหลักการ หลักคิด แรงจูงใจและแรงบันดาลใจ มีการร่วมวางแผนยุทธศาสตร์ แผนแม่บท เรียนรู้ชุมชนเข้มแข็งตัวอย่าง มีกระบวนการช่วยให้ชุมชนแก้ไขปัญหาตนเองได้ กระบวนการมีส่วนร่วมทำให้ชุมชนพบกับความพอเพียงเกิดความเข้มแข็ง ได้ทีมวิทยากรกระบวนการทำให้แผนแม่บทชุมชนขับเคลื่อนตามเป้าหมาย และประสบผลสำเร็จในระดับปัจเจก ระดับครอบครัว และระดับชุมชน ได้รูปแบบ เนื้อหา กระบวนการในการพัฒนาคุณภาพชีวิตของชุมชนคาบเหนือโต่งโต้นนอกและสวายสอ ผลจากกระบวนการวิจัยทำให้ได้ปรัชญาแนวคิด คือ “การพึ่งตนเองได้ทำให้มีชีวิตอยู่อย่างพอเพียงและเข้มแข็ง” และได้ยุทธศาสตร์ คือ “การพัฒนาคุณภาพชีวิตของประชาชนต้องให้คนในชุมชนคิด วางแผน ทำ และวิจัยโดยใช้กลยุทธ์พัฒนาชุมชนแบบองค์รวม ใช้แนวคิดปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงพัฒนาคุณภาพชีวิตผ่านกิจกรรมการปฏิบัติ” ผลการวิจัยเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตของชุมชนคาบเหนือ โต่งโต้นนอกและสวายสอและเป็นตัวแบบใช้ชุมชนอื่นนำไปปรับใช้ตามบริบทของตนเอง ซึ่งส่งผลไปถึงการวางแผนการพัฒนาประเทศต่อไป A study in search of an appropriate pattern of village management for life quality development of the people in the lower Isarn included areas in 3 province at Ban Karpnuer Tenmee community Muang District Surin Province. Ban Tongtonnourk community Rasrisalai District Sisaket Province and Ban Sawaisaw Nikom community Satuck District Buriram Province. The objectives of the study were 1) to study environmental factors which took effect towards the people’s sufficient pattern of life quality development. 2) to search for scope, criteria, key performance and an appropriate pattern of village management for life quality development of the people in the lower Isarn areas. Conducted the research by themselves (PR&D) by applying AIC technique, the people used a participative research process and SWOT technique in an arrangement for a Community Development Plan and an academic event for summarizing, analyzing and synthesizing of result. The result of the research concerning the contextual aspect of Ban Karpnuer revealed that in the past the locality of this community was used as a gateway on the route between Surin and Cambodia. A Big water resource originating from Panom Dongrak rang is found in Ban Karpnuer and is the origin of Umpel and Racharn creeks. Rice farming is major career and side line ones depend Traditional rites and practices have been held fast with a learning resource as an intellectual and social capital of the community. A teaching pattern for youth to grow up to become decent adult has come down through generations. At present this has been attempt through government policy. Selected community leaders process moral disciplines and leadership. In Tongtonnourk community it was found that in the past villagers moved form ares in Khukan district of Sisaket province. They believed in Saitakaja ghosts and used the Gui language in their daily life. Environmental culture is similar to those of the groups speaking Lao dialect. Thus Lao culture influence is found in their rite of Phee Pha performance, Phee Taen and Bung Fai, The people of Tongtonnog community reside in plain areas of the southern bank of the Moon river, are skillful in colledting froest natural products, are able to adapt themselves to living in low areas, know how to fish and how to preserve them, know how to weave mats from reeds which become their community culture, use their Phee Pou Ta (ghost of grandfathers) to look after their water resource, forest and houses. The people believe in their ancestors’ ghost which relate to Phee Taen and Phee Pa. A temple is spiritually used as a social and cultural center and is a symbol of belief. This relates city people and the community and helps to become a harmonious local culture. A forest area, creeks and areas beside the Moon River are used as raising areas for buffaloes as well as the community’s food center. Rice farming still encounters natural damage become of the fact that flooding usually takes place in low areas in rainy season. Is Sawaisaw community, it was found that the village is situated in low areas with bushes and plains along the Moon River and a lot of very small islands. Diverse culture found there spiritually helps the villagers according to principles of religion, tradition, concept, belief and various local wisdom. Having Sawangsriboonrueng Temple as Their mental center, the villagers liver their life through agricultural career with animal raising, silk weaving, wool-woven dolls, fresh water fish farming, vegetable planting and general laboring as a side line career. At present a market place is needed for selling products, a network for an effective leaning with systematic management. Tradition and rite should be come down through local wisdom of the community and generations. Nowadays, depending assistance between nature and man is found by organizing various groups for the people’s interest and this providers a major role in their own village management. In search of scopes in 3 areas, it revealed that a good quality of loving happily without debt in a strong community is the dreamed vision of Karpnuer community, a sufficient life in a strong community without debt and with a good quality of life is the dreamed vision of Tongtonnourk community and no debt of a strong united group according to a sufficient economy philosophy with a good quality of life is the dreamed vision of Sawaisaw community. Is search of criteria in 3 areas, it revealed that the criteria in 5 aspects of socio-culture, economy, education, environment and health and administration were obtained. In search of key performances, 23,28 and 21 key performances were found at Ban Karpnuer, Ban Tongtonnourk 23 and Ban Sawaisaw 21 respectively. The people of the 3 areas participated in planning and researching by applying a holistic community strategy development, multi-participation and helped in searching for capital of intellectual wisdom, social capital and environmental capital. The value of water resource and forest in realized and life is seen and reflected as natural value. All things and beings around oneself can be rearranged to become value-added in line with the philosophy of sufficient economy. Plans and guidelines have been drawn out in solving problems in terms of each individual and as a whole and each household and the whole community. The sufficient economy philosophy is used a methodology to upgrade future life quality. In the aspect of community context, it was found that a participative process assisting in strategy planning and guidelines for self- problem solving were practical. A team of process instructors and people participation created shared learning power by applying a flood of creative ideas in determining strategy. A participative process was used to find key performances of planning arrangement for further practice. A shared scope and dreamed vision, criteria and key performances were found future developmental guidelines of the community use. The result of social and cultural project implementation which concerned the use of original culture for adequate wisdom and power being efficient in fighting against modernization stream that flows into the community. Concrete achievement of this appeared in the economical aspect, where the cooperative group ted in expenditure decreasing and income increasing. Consequently, a stronger community arose possessed enough power to deal with financial systems. Family income and expenditure had been learnt and managed and profit form saving positively affected the society in return. The community possessed strong potential to develop its economy stemming from money management base which was derived from careful and appropriate planning, being in line with, and balanced the society’s well-being condition successfully. Water resources were used to establish economic base. Relating to education, local wisdom, culture and belief were brought in, held fast and the villagers lived happily together. Concerning environment and health, organic fertilization was used in rice farming and gave no danger to health. In the matter of administration, leaders possessed leadership and were able to manage and solve community problems. Besides, they were able in administrating projects from other work units which were assigned into the community. As follows, a strong and sustainable development commenced. The findings for an appropriate model, contents and processes yielded a model for the development of life quality. With regard to this, the community applied a research process to improve consciousness, collect data, develop strategies and self-development plans. Learning, life management processes, resources management, and social economical system of the community were worked out. A committee was selected from the people in the community and meeting places were arranged. The strategies of research process allowed the villagers to join in straight participation researching (PR&D). Value system from local wisdom was employed to integrate a holistic pattern of transference which was based on knowledge, planning and implementation. Social forces were used to expedite movements of developing processes in terms of networks and could be newly applied to be in accordance with local contexts, on where self-depending according to the philosophy of sufficient economy is focused and contents of learning process exist. The management according to KarpNuer, Tongtonnourk. And Ban Sawaisaw community context was found to be a holistic pattern integration in every aspects of local capital consisting of processes, implementation between outsiders (the researcher and team), and the community. The concept of “People Participate Straight Forwardly in the Research and Development” (PR&D) by the people and for themselves was attempted. The implementing process includes 11 steps, clarifying that it should be basic principles, concepts, motivating, and inspiration in the development of life quality. Strategic planning, master plan developing, and an example of a strong community were shared and worked out. In relation to this, there were processes which helped the community members in solving their own problems. This participative process allowed the community to learn about what sufficiency really is and establish adequate strength. A team of process instructors participated in guiding the master plan towards targets expected and achievements took place both at family and community levels. Therefore, a model, contents, and processes for the development of life quality were available. The research process resulted a conceptual philosophy of “Self-Depending Effectively Allows us to Live Sufficiently and Strongly” and that “Through implementation activities in the development of life quality. It is essential for the villagers to participate in thinking, planning, conducting, and researching according to the holistic pattern of community development strategy being in line with the philosophy of sufficient economy” is strongly advised. The research findings were found to have originated benefits towards the development of life quality of Karp Nuer Tongtonnoruk, and Ban Sawaisaw community which is an idol to be applied for various contexts of other communities. For this reason, its impact will be formed in the future development plans for the nation.

มหาวิทยาลัยราชภัฏสุรินทร์. สำนักวิทยบริการและเทคโนโลยีสารสนเทศ

Address: สุรินทร์

Email: arit@srru.ac.th

Name: ได้รับงบประมาณสนับสนุนจากมหาวิทยาลัยราชภัฏสุรินทร์ โดยความเห็นชอบจากสำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ (วช.)

Role: ผู้ให้ทุนวิจัย

Created: 2551

Modified: 2563-10-07

Issued: 2563-10-07

งานวิจัย/Research report

application/pdf

307.1 ค257ร

tha

©copyrights มหาวิทยาลัยราชภัฏสุรินทร์

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	Kruejit Sriboonnak.pdf	269.25 MB	39	2023-02-26 09:35:55

ใช้เวลา

0.020447 วินาที