ดุลไนโตรเจนของการเลี้ยงปลาช่อนแบบหนาแน่นในบ่อดินภายใต้ความถี่การถ่ายน้ำที่แตกต่างกัน กรณีศึกษา : กลุ่มสหกรณ์ประมงและการแปรรูปอ่างทอง

Nitrogen balance of intensive snakehead fish culture in earthen ponds under different water exchange frequencies: a case study of Ang Thong fisheries and processing cooperative

Name: สุภาวดี โกยดุลย์

Organization : มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลสุวรรณภูมิ พระนครศรีอยุธยา หันตรา. คณะเทคโนโลยีการเกษตรและอุตสาหกรรมเกษตร

Name: เจษฎา อิสเหาะ

Organization : มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลสุวรรณภูมิ พระนครศรีอยุธยา หันตรา. คณะเทคโนโลยีการเกษตรและอุตสาหกรรมเกษตร

Name: จันทร์สว่าง งามผ่องใส

Organization : สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ.ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพแห่งชาติ

ThaSH: ไนโตรเจน

ThaSH: ปลาช่อน -- การเลี้ยง

ThaSH: ปลา -- การเลี้ยง

Abstract: วัตถุประสงค์และที่มา : การเลี้ยงปลาช่อนแบบหนาแน่นในบ่อดินของเกษตรกรในจังหวัดอ่างทอง ไม่มีระบบการเติมอากาศ เกิดการสะสมของเสียตามระยะเวลาในการเลี้ยง จึงต้องเปลี่ยนถ่ายน้ำด้วยปริมาตรและความถี่ที่แตกต่างกันน้ำทิ้งที่ปล่อยมักมีสารประกอบไนโตรเจนสูง โดยเฉพาะแอมโมเนียและไนเตรทซึ่งจะส่งผลต่อคุณภาพน้ำในแหล่งน้ำธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเนื่องจากขาดข้อมูลการจัดการความถี่ในการเปลี่ยนถ่ายน้ำที่เหมาะสมต่อการเจริญเติบโตของปลา ในการศึกษาครั้งนี้ จึงได้ศึกษาผลของความถี่ในการเปลี่ยนถ่ายน้ำที่แตกต่างกัน 3 ระดับต่อผลผลิตรวมของปลาช่อน และการเปลี่ยนแปลงดุลไนโตรเจนในบ่อเลี้ยงปลาช่อนแบบหนาแน่นในบ่อดินที่มีความถี่ในการเปลี่ยนถ่ายน้ำต่างกัน วิธีดำเนินการวิจัย : วางแผนการทดลองแบบสุ่มตลอดอย่างสมบูรณ์ (completely randomized design) โดยแบ่งความถี่ในการเปลี่ยนถ่ายน้ำเป็น 3 ชุดการทดลอง ได้แก่ชุดการทดลองที่ 1 ระบบการเลี้ยงปลาช่อนที่เปลี่ยนถ่ายน้ำ สัปดาห์ละ 1ครั้ง (T1), ชุดการทดลองที่ 2 สัปดาห์ละ 2 ครั้ง (T2) และ ชุดการทดลองที่ 3 สัปดาห์ละ 3 ครั้ง (T3) ทำการทดลองแต่ละชุด จำนวน 3 ซ้ำ ทดลองในบ่อดิน ขนาด1 ไร่ (1,600 ตารางเมตร)เติมน้ำลึก 150 เซนติเมตร ปริมาตรน้ำ 2,400 ลูกบาศก์เมตร ปล่อยปลาที่มีน้ำหนักเฉลี่ยเริ่มต้น (±SD) 5.01±0.87-5.47±0.69 กรัมในอัตราความหนาแน่น 10,000ตัว/บ่อ (6.25 ตัว/ตารางเมตร) เก็บข้อมูลน้ำหนักปลารวม ปริมาณอาหารที่ใช้เลี้ยงปลา วิเคราะห์คุณภาพน้ำ ข้อมูลปริมาณตะกอน และข้อมูลปริมาณไนโตรเจนรวมในอาหาร น้ำ ตัวปลาและดินตะกอน และนำข้อมูลที่ได้ไปคำนวณดุลไนโตรเจน ผลการวิจัย : พบว่า น้ำหนักปลารวมสุดท้ายเฉลี่ย (+SD) ของT2 (การเปลี่ยนถ่ายน้ำ 2 ครั้ง/สัปดาห์)(9,000.00 ±17.65 กิโลกรัม) และ T3 (การเปลี่ยนถ่ายน้ำ 3 ครั้ง/สัปดาห์)(9,137.00 ±11.25 กิโลกรัม) มีผลผลิตที่สูงกว่าอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<0.05) เมื่อเทียบกับ T1 (การเปลี่ยนถ่ายน้ำ 1 ครั้ง/สัปดาห์)(8,600.00 ±15.14 กิโลกรัม) ส่วนปริมาณอาหารที่ใช้ในการเลี้ยงปลาของทั้งสามชุดการทดลองไม่มีความแตกต่างกันอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p>0.05) และอัตราการเปลี่ยนอาหารเป็นเนื้อเฉลี่ยของปลาใน T2 (1.536 ± 0.001) และ T3 (1.500 ± 0.001) มีค่าต่ำกว่าอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<0.05) เมื่อเทียบกับ T1 (1.603 ± 0.002) ดุลไนโตรเจนในการเลี้ยงปลาช่อนที่มีระบบการจัดการต่างกัน 3 ระบบ พบว่าปริมาณไนโตรเจนในบ่อมีแหล่งที่มาจาก อาหารปลา ดินพื้นบ่อ และน้ำเลี้ยงปลา ตามลำดับ แหล่งที่มาหลักของไนโตรเจนในบ่อปลาของทั้งสามชุดการทดลอง มาจากอาหารปลา โดย T1 มีปริมาณไนโตรเจนจากน้ำที่เติมเข้าบ่อ 4.1 ± 1.12 เปอร์เซ็นต์ ละลายออกมาจากดิน 12.7 ± 2.61 เปอร์เซ็นต์ และจากอาหารปลา 83.2 ± 4.17 เปอร์เซ็นต์ T2 มีปริมาณไนโตรเจนจากน้ำที่เติมเข้าบ่อ 5.7 ± 1.04 เปอร์เซ็นต์ ละลายออกมาจากดิน 14.0 ± 1.00 เปอร์เซ็นต์ และจากอาหารปลา 80.3 ± 2.18 เปอร์เซ็นต์ T3 มีปริมาณไนโตรเจนจากน้ำที่เติมเข้าบ่อ 5.2 ± 1.32 เปอร์เซ็นต์ ละลายออกมาจากดิน 13.8 ± 2.15 เปอร์เซ็นต์ และจากอาหารปลา 81.0 ± 1.83 เปอร์เซ็นต์ แหล่งที่มาของไนโตรเจนจากน้ำที่ใช้เลี้ยงปลาพบว่า ใน T2 และ T3 มีปริมาณไนโตรเจนนำเข้าสูงกว่าอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<0.05) เมื่อเทียบกับ T1 ในขณะที่แหล่งที่มาของไนโตรเจนที่ละลายออกมาจากดินในบ่อ พบว่า ทั้งสามชุดการทดลองไม่มีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p>0.05) สำหรับแหล่งที่มาของไนโตรเจนจากอาหารปลา พบว่า ใน T1 มีปริมาณไนโตรเจนนำเข้าจากอาหารปลาสูงกว่าอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<0.05) เมื่อเทียบกับ T2 และ T3 ส่วนการสูญเสียไนโตรเจนในบ่อ โดยการสะสมในตัวปลา ในดินเลน ในน้ำทิ้ง และอื่นๆ ที่ไม่สามารถระบุได้ (non-detected) แหล่งที่สูญเสียไนโตรเจนหลักในบ่อปลาของทั้งสามชุดการทดลอง คือการสะสมในตัวปลา ในขณะที่ T1 มีปริมาณไนโตรเจนที่สูญเสียจาก น้ำทิ้ง 22.1 ± 2.83 เปอร์เซ็นต์ ในตัวปลา 35.0 ± 2.12 เปอร์เซ็นต์ ในดินเลน 35.2 ± 2.44 เปอร์เซ็นต์ และอื่น ๆ 12.8 ± 3.80 เปอร์เซ็นต์ สำหรับ T2 มีปริมาณไนโตรเจนที่สูญเสียจาก น้ำทิ้ง 19.5 ± 2.33 เปอร์เซ็นต์ ในตัวปลา 28.6 ± 1.65 เปอร์เซ็นต์ ในดินเลน 30.1 ± 3.61 เปอร์เซ็นต์ และอื่นๆ 16.7 ± 4.33 เปอร์เซ็นต์ ส่วน T3 มีปริมาณไนโตรเจนที่สูญเสียจาก น้ำทิ้ง 17.8 ± 4.02 เปอร์เซ็นต์ ในตัวปลา 38.4 ± 3.17 เปอร์เซ็นต์ ในดินเลน 27.4 ± 1.78 เปอร์เซ็นต์ และและอื่น ๆ 16.4 ± 4.12 เปอร์เซ็นต์ การสูญเสียไนโตรเจนออกจากบ่อโดยการปล่อยน้ำทิ้ง พบว่า ใน T1 มีปริมาณไนโตรเจนสูญเสียออกจากบ่อสูงกว่าอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<0.05) เมื่อเทียบกับ T2 และ T3 เป็นเช่นเดียวกันกับการสูญเสียไนโตรเจนออกจากบ่อโดยการสะสมในดินเลนพื้นบ่อและการสูญเสียไนโตรเจนออกจากบ่อทางอื่นๆ ที่ไม่สามารถระบุได้ ในทางกลับกันการสูญเสียไนโตรเจนออกจากบ่อโดยการสะสมอยู่ในตัวปลา พบว่า ใน T3 มีปริมาณไนโตรเจนสูญเสีย สูงกว่าอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<0.05) เมื่อเทียบกับ T1 และ T2 สรุปผลการวิจัย : ในการเลี้ยงปลาช่อนแบบหนาแน่นในบ่อดินที่มีความถี่ในการเปลี่ยนถ่ายน้ำที่แตกต่างกัน 3 ระบบ พบว่าปลาใน T2 และ T3 (ความถี่ในการเปลี่ยนถ่ายน้ำ 2 และ 3 ครั้ง/สัปดาห์) มีน้ำหนักปลารวมสุดท้ายสูงกว่า และอัตราการเปลี่ยนอาหารเป็นเนื้อต่ำกว่า ปลาใน T1 อย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ (p<0.05) ส่วนแหล่งที่มาหลักของไนโตรเจนในบ่อปลามาจากอาหารปลาเฉลี่ย (±SD) อยู่ในช่วง 80.3 ± 2.18 - 83.2 ± 4.17 เปอร์เซ็นต์และการสูญเสียไนโตรเจนออกไปจากบ่อในรูปของตัวปลาเฉลี่ย (±SD) อยู่ในช่วง 35.0 ± 2.12 - 38.4 ± 3.1 เปอร์เซ็นต์ อัตราการเปลี่ยนถ่ายน้ำที่เหมาะสมสำหรับการเลี้ยงปลาช่อนแบบหนาแน่นในบ่อดิน คือ 2 ครั้ง/สัปดาห์

Abstract: Background and Objectives : An intensive snakehead fish culture in earthen ponds in Ang Thong province are reared without any aeration system. Waste accumulation occurs according to the culture period. Therefore, the water must be exchanged with different volumes and frequencies. The discharged effluent is usually high in nitrogen compounds, especially ammonia and nitrate. These affected the water quality in natural water resources and the environment. Due to the lack of information on the optimal water exchange frequency for fish growth, in this study, the effect of 3 different water exchange frequencies on the total yield of snakehead fish and nitrogen balance changes in intensive snakehead fish culture in earthen ponds with different water exchange frequencies were studied. Methodology: The completely randomized design consisted of 3 treatments, which were 3 systems of water exchange frequencies: Treatment 1, snakehead fish farming system with water exchange once a week (T1); Treatment 2, twice a week (T2); and Treatment 3, three times a week (T3). Each treatment contained 3 replicates. The experimental units were 1 rai (1,600 m2) earthen ponds, filled with water at 150 cm depth and a total water volume of 2,400 m3. The fish with an average initial weight (±SD) of 5.01 ± 0.87- 5.47 ± 0.69 g were stocked at the density of 10,000 fish/pond (6.25 fish/m2). The data of total fish weight and total feed were recorded. Water quality, sediment, and total nitrogen in feed, water, fish and sediment were analyzed; the data obtained were then used to calculate the nitrogen budget. Main Results : The result showed that the average final total fish weight (±SD) of T2 (water exchange 2 times/week) (9,000.00 ± 17.65 kg) and T3 (water exchange 3 times/week) (9,137.00 ± 11.25 kg) had significantly higher yield (p<0.05) than that of T1 (water exchange 1 time/week) (8,600.00 ± 15.14 kg). There was no statistically significant difference (p>0.05) in the total feed used in fish rearing in all three treatments. In addition, the average feed conversion ratio (FCR) in T2 (1.536 ± 0.001) and T3 (1.500 ± 0.001) were significantly lower (p<0.05) than that of T1 (1.603 ± 0.002). The nitrogen budget in snakehead fish culture with three different management systems showed that the nitrogen sources were fish feed, sediment and water, respectively. The main source of nitrogen in the fish ponds was fish feed. The percentages of nitrogen in T1 from water, sediment, and fish feed were 4.1 ± 1.12, 12.7 ± 2.61 and 83.2 ± 4.17%, respectively. Whereas in T2, the nitrogen from water, sediment, and fish feed were 5.7 ± 1.04, 14.0 ± 1.00 and 80.3 ± 2.18%, respectively. As well as, in T3, the nitrogen from water, sediment, and fish feed were 5.2 ± 1.32, 13.8 ± 2.15 and 81.0 ± 1.83%, respectively. The source of nitrogen from water filled into the ponds, was found to be that T2 and T3 had significantly higher (p<0.05) nitrogen percentages than T1, while there were no significant differences (p>0.05) among the nitrogen percentages from the sediment in all 3 treatments. As for the nitrogen from fish feed, T1 had a significantly higher (p<0.05) percentage of nitrogen than those of T2 and T 3. For nitrogen loss from the fish ponds, there was accumulation in fish, sediment, effluent, and others that was non-detected. The main loss of nitrogen from the fish ponds of all 3 treatments was accumulation in fish. As in T1, the nitrogen loss from effluent, fish, sediment and others were 22.1±2.83, 35.0±2.12, 30.1±3.61 and 12.8±3.80 %, respectively. For T2, the nitrogen loss from effluent, fish, sediment and others were 19.5 ± 2.33, 35.2±2.44, 28.6±1.65 and 16.7 ± 4.33 %, respectively. In addition, in T3 the nitrogen loss from effluent, fish, sediment and others were 17.8 ± 4.02, 38.4 ± 3.17, 27.4 ± 1.78 and 16.4 ± 4.12 %, respectively. Nitrogen loss from fish ponds by accumulation in effluent, it was found that in T1, the percentage of nitrogen loss was significantly higher (p<0.05) than those of T2 and T3. The same results were found in nitrogen loss by accumulation in sediment and others. On the other hand, by accumulation in fish, the nitrogen loss of T3 was significantly higher (p<0.05) than those of T1 and T2. Conclusions : The intensive culture of snakehead fish in earthen ponds with three different water exchange frequencies showed that the fish in T2 and T3 (the water exchange 2 and 3 times/week) had significantly (p<0.05) higher final total fish weight and lower feed conversion ratio than that of the fish in T1. The main source of nitrogen in the fish ponds was from the fish feed, which had an average nitrogen content (±SD) of between 80.3 ± 2.18 and 83.2 ± 4.17%. In addition, the main nitrogen loss from the fish ponds was the fish, which had an average nitrogen content (±SD) of between 35.0 ± 2.12 and 38.4 ± 3.1%. The optimal water exchange frequencies for an intensive snakehead fish culture in earthen ponds were twice a week.

มหาวิทยาลัยบูรพา. สำนักหอสมุด

Address: ชลบุรี

Email: buulibrary@buu.ac.th

Created: 2568

Modified: 2568-10-30

Issued: 2568-10-30

บทความ/Article

application/pdf

BibliograpyCitation : วารสารวิทยาศาสตร์บูรพา. ปีที่ 30, ฉบับที่ 2 (พ.ค.-ส.ค. 2568), หน้า 511-528

tha

©copyrights มหาวิทยาลัยบูรพา

ลำดับที่.	ชื่อแฟ้มข้อมูล	ขนาดแฟ้มข้อมูล	จำนวนเข้าถึง	วัน-เวลาเข้าถึงล่าสุด
1	sci30n2p511-528.pdf	384.24 KB	4	2025-11-10 10:18:09

ใช้เวลา

0.036089 วินาที